Trong bối cảnh nước ta tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì đô thị hóa là một quá trình diễn ra tất yếu. Việc đô thị hóa diễn ra không đồng đều tại các vùng miền, địa phương đã dẫn đến chênh lệch thu nhập, khoảng cách giàu nghèo ngày càng gia tăng tại Việt Nam. Sự phân hóa này có thể thấy rõ giữa các khu vực thành thị và nông thôn, giữa các nhóm thu nhập trong xã hội, giữa các vùng kinh tế, giữa các địa phương,… Số người giàu đang giàu lên nhanh và là nhóm người thiểu số sở hữu nhiều của cải, vật chất trong xã hội. Sự chênh lệch giàu nghèo sẽ dẫn tới sự bất bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ đô thị như nhà ở, việc làm, giáo dục, y tế, cấp điện, môi trường.

Theo số liệu công bố trong Niên giám thống kê hàng năm của Tổng cục thống kê, trong giai đoạn 2010-2020, thu nhập của tất cả các nhóm dân cư đều tăng, khoảng cách về thu nhập giữa nhóm 1 và nhóm 5 tăng từ 9,2 lần năm 2010 tăng lên 10,2 lần năm 2019. Năm 2020, do dịch bệnh đã làm ảnh hưởng không nhỏ tới thu nhập của người làm công, ăn lương và do tác động của một số chính sách hỗ trợ thiếu đói trong người dân, nên mức chênh lệch này giảm còn 8,1 lần. Chênh lệch giàu nghèo nhìn rõ hơn trên góc độ chênh lệch về giá trị tuyệt đối giữa các nhóm thu nhập, năm 2010 chênh lệch giữa nhóm thu nhập thấp nhất (nhóm 1) và thu nhập cao nhất (nhóm 5) là 3 triệu đồng, đến năm 2019 chênh lệch này tăng lên gấp 3 lần năm 2010 là 9,1 triệu đồng, năm 2020 mức chênh lệch này tuy có giảm nhưng khoảng cách vẫn lớn ở mức gần 8,1 triệu đồng.

* Một số tác động của phân hóa giàu nghèo:

Thứ nhất, phân hóa giàu nghèo khắc sâu thêm hố sâu ngăn cách giữa nhóm giàu với nhóm nghèo, từ đó dẫn tới mối liên kết giữa các nhóm xã hội ngày càng lỏng lẻo. Đây là một yếu tố gây ảnh hưởng đến mục tiêu xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc - yếu tố cơ bản trong việc đảm bảo vấn đề an ninh chính trị.

Thứ hai, phân hóa giàu nghèo là tiền đề tác động đến tình hình tội phạm, tệ nạn xã hội. Khi điều kiện sống không được đảm bảo làm lệch lạc các định hướng giá trị và chuẩn mực đạo đức, lối sống của xã hội nhất là đối với thế hệ trẻ, sẽ tạo ra tư tưởng và khả năng hành vi trái pháp luật ngày càng gia tăng.

Thứ ba, với xu hướng tất yếu của nền kinh tế thị trường là sự thương mại hóa các lĩnh vực y tế, giáo dục sẽ làm cho người nghèo khó có thể tiếp cận. Vì thế, họ không được hưởng các phúc lợi xã hội mà lẽ ra họ có quyền được hưởng... dẫn tới người dân suy giảm lòng tin vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, vào chế độ; tạo ra tâm lý chống đối, làm phát sinh khiếu kiện và những “điểm nóng” với những diễn biến phức tạp về an ninh xã hội.

 Thứ tư, phân hóa giàu nghèo vừa là điều kiện làm cho nội bộ cán bộ đảng viên tự diễn biến theo chiều hướng xấu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh chính trị nội bộ; dẫn đến tình trạng bộ máy nhà nước hoạt động kém hiệu lực; các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước bị vô hiệu hóa và bị xuyên tạc; sự lãnh đạo của Đảng suy yếu.

Thứ năm, phân hóa giàu nghèo có mối quan hệ chặt chẽ với tăng trưởng và phát triển. Nếu giải quyết tốt vấn đề phân hóa giàu nghèo sẽ tác động tích cực tới mục tiêu phát triển nền kinh tế một cách bền vững.

Như vậy, để thực hiện công bằng xã hội trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay, nhiệm vụ cấp thiết trước mắt cần phải thực hiện đồng bộ một số giải pháp thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, cụ thể:

Về mặt kinh tế, đẩy mạnh ổn định tái cơ cấu kinh tế, tăng năng suất, chất lượng để hiệu quả của nền kinh tế tốt hơn và mang lại lợi ích cho toàn xã hội nhiều hơn. Đào tạo việc làm cho người nông dân ở nông thôn miền núi, điều tiết thu nhập qua thuế tốt hơn, an sinh xã hội có nhiều trụ cột khác nhau, đảm bảo quyền lợi cần thiết cho người dân phải được tiến hành mạnh mẽ hơn, nhất là hỗ trợ tín dụng cho người nghèo mạnh mẽ hơn.

Về mặt chính trị, tạo ra môi trường chính trị ổn định để phát triển và tăng trưởng kinh tế, đồng thời thực hiện công bằng xã hội, xây dựng nền dân chủ XHCN, tức là tạo môi trường dân chủ, công bằng cho nhân dân lao động, trong đó có người nghèo, để họ trở thành chủ thể có vị trí trong xã hội; tạo môi trường đầu tư kinh doanh tốt, dân chủ công khai để mọi người dân có cơ hội vươn lên và tạo điều kiện cho người dân làm chủ cũng là một thể hiện của giảm chênh lệch.

Về mặt xã hội, tiếp tục tiếp cận dịch vụ giáo dục y tế, nhất là cho người nghèo, người yếu thế, chính sách cho người có công, chính sách cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, biên giới hải đảo, vùng đặc biệt khó khăn cần phải tiếp tục đặt ra trong quá trình chỉ đạo và thực hiện của nước ta. Ngân sách nhà nước cần cho xã hội hóa mạnh mẽ hoạt động giảm nghèo, giúp đỡ người dân vùng thiên tai, khơi dậy một tinh thần trách nhiệm xã hội, tinh thần vượt khó, nhân rộng các mô hình thoát nghèo hiệu quả.

Về mặt văn hóa, chú trọng  phát triển đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn để thu hẹp khoảng cách văn hoá giữa nông thôn và thành thị. Nâng cao trình độ dân trí của nhân dân, thực hiện phổ cập giáo dục, đưa lại cho người nghèo quyền "sở hữu trí tuệ".

Q.N